Bệnh lây qua đường tình dục

Bệnh lây qua đường tình dục ( tiếng anh sexually transmitted disease, STD hay sexually transmitted infections STI hay venereal diseases VD), là những bệnh có khả năng lây lan rất cao giữa người và người qua hành vi tình dục, bao gồm giao hợp qua âm đạo, tình dục bằng miệng, và tình dục qua hậu môn. Trong quá khứ là bệnh lây qua đường tình dục, hay bệnh hoa liễu nhưng ngày nay người ta dùng từ "những nhiễm trùng lây qua đường tình dục." Có nghĩa rộng hơn, người có thể nhiễm nhưng chưa gọi là bệnh, nhưng lại có khả năng lây cho người khác. Một vài loại có thể lây qua đường tiêm chích, hay mẹ sang con, hay qua sữa. Nhóm bệnh này đã được biết đến hàng trăm năm qua, và ngành học liên quan là hoa liễu học ( venereology)

Phân loại

Mãi tới năm 1990, STI được biết như là các bệnh hoa liễu. Veneris là từ có nguồn gốc Latin, từ Venus nữ thần tình yêu.

STI có nghĩa rộng hơn STD. Khi chỉ nhiễm thì chưa có rối loạn nào cho cơ thể trong khi cơ thể có vi trùng. Trong khi bệnh là có rối loạn chức năng của cơ thể. Hiểu được như vậy mới thấy rằng rất nhiều người nhiễm HPV nhưng chỉ ít người thành bệnh thật sự. Những người làm công tác cộng đồng thường dùng từ STI trong khi nhà lâm sàng dùng từ STD.

STD có thể chỉ tình trạng "nhiễm trùng" có thể gây "bệnh", hoặc nó có thể được sử dụng như là một từ đồng nghĩa với STI. Bởi vì phần lớn những người không biết rằng họ đang bị nhiễm một bệnh lây truyền qua đường tình dục cho đến khi họ đi khám bệnh hoặc bắt đầu có các triệu chứng của bệnh.

Hơn nữa, các bệnh có thể truyền (transmissible) qua đường tình dục đôi khi được sử dụng  vì yếu tố khác hơn là đường lây. Ví dụ, viêm màng não lây truyền qua quan hệ tình dục nhưng không được xem là một bệnh lây truyền qua đường tình dục bởi vì quan hệ tình dục không phải là đường truyền chính. Nói chung, một bệnh lây truyền qua đường tình dục là một bệnh nhiễm trùng lây chủ yếu qua đường tình dục những cũng có thể lây qua đường khác. Vì vậy, ta có thể đoán rằng, nếu một người bị nhiễm một bệnh lây truyền qua đường tình dục, ví dụ như bệnh lậu, chlamydia, herpes sinh dục, nó được truyền cho anh / cô ấy bằng cách quan hệ tình dục. 

Nguyên nhân

Do Vi trùng

• Chancroid (Haemophilus ducreyi)
• Chlamydia (Chlamydia trachomatis)
• Granuloma inguinale or (Klebsiella granulomatis)
• Lậu (Neisseria gonorrhoeae), colloquially known as "the clap"
• Giang mai (Treponema pallidum)

Do Nấm

• Candidiasis 

Do Vi-rút

• Vi-rút viêm gan (Hepatitis B virus)—nước bọt, dịch sinh dục. (Chú ý: Viêm gan A và Viêm gan E là lây qua con đường phân - miệng; Viêm gan C hiếm lây qua con đường tình dục, và con đường lây lan của viêm gan D không rõ ràng (chỉ khi nào nhiễm B), nhưng cũng có thể lây qua đường tình dục.
• Herpes simplex (Herpes simplex virus 1, 2) lây qua da và niêm mạc, lây qua tiếp xúc với bóng nước có thể thấy được hoặc không
• HIV (Human Immunodeficiency Virus)—dịch sinh dục, tinh dịch, sữa mẹ, máu
• HPV (Human Papillomavirus)—qua tiếp xúc da và niêm mạc. Những nguy cơ cao của HPV gây hầu hết ung thư cổ tử cung, cũng như vài loạiung thư hậu môn, dương vật và âm hộ. Một vài loại HPV gây mụn cóc sinh dục (genital warts).
• Molluscum contagiosum (molluscum contagiosum virus MCV)—do tiếp xúc thân mật

Ký sinh trùng

• Rận cua (Crab louse),  hay thông thường gọi rận mu (pubic lice) (Pthirus pubis)
• Ghẻ ( Scabies ) (Sarcoptes scabiei)

Protozoal

• Trichomoniasis (Trichomonas vaginalis)

Phòng ngừa

Phòng ngừa là chủ yếu trong những STI không thể chữa được như HIV và herpes. Những nhà y học cộng đồng khuyên nên sử dụng bao cao su trong những cộng đồng nguy cơ. Cách hiệu quả nhất là tránh tiếp xúc với dịch hay bất cứ phần nào của cơ thể của người bị nhiễm bệnh. Không phải tình dục nào cũng là loại tình dục tiếp xúc, như tình dục qua mạng (cybersex), qua điện thoại ( phonesex) hay thủ dâm từ xa cũng là những phương pháp tránh tiếp xúc được. Dùng bao cao su là an toàn nhưng cũng có vài loại bệnh cũng có thể lây mặc dù có dùng.

Lý tưởng nhất là cả hai bạn tình đi kiểm tra trước khi tiếp xúc tình dục, hay trước khi quan hệ với một bạn tình mà trước đó có quan hệ với người khác. nhiều loại nhiễm không thể tầm soát ngay khi có tiếp xúc tình dục, phải cần đủ thời gian. hay vài loại nhiễm trùng như HPV cũng không thể tầm soát được bằng những phương pháp hiện đại hiện nay.

Nhiều bệnh nhiễm sẵn lâu dài trong cơ thể làm cho những bệnh khác dễ dàng xâm nhập vào. Hệ thống miễn dịch có sẵn ( innate immune system) có thể chống lại HIV nếu nhiễm với số lượng chưa đủ, nhưng nếu bị nhiễm loại vi trùng khác thì làm hệ miễn dịch đó bận rộn với nhiệm vụ đó thì làm cho cơ hội nhiễm HIV dễ dàng hơn, vì vậy mà vài loại STI làm gia tăng chết do HIV. 

Bằng vắc-xin

Có những loại vacines có tác dụng bảo vệ vài loại STIs do vi-rút, như là vi-rút Viêm gan A, viêm gan B và vài loại HPV. Vaccin trước khi tiếp xúc tình dục có tác dụng phòng ngừa tối đa.

 

Bằng bao cao su

Bao cao su cho nam cũng như cho nữ chỉ có tác dụng khi nào có cách sử dụng đúng, và chi bảo vệ phần cơ thể nào mà nó bao phủ. Nhưng phần cơ thể nào lộ ra cũng có thể bị nhiễm bệnh. Trong nhiễm HIV đường truyền qua đường tình dục luôn luôn có liên quan đến dương vật, HIV không thể lan qua da bị trầy. Vì thế sử dụng dúng cách bao cao su có tể phòng ngừa nhiễm HIV khi qua hệ đường âm đạo hay hậu môn. Dịch nhiễm bệnh cũng có thể truyền bệnh khi tiếp xúc vết thương về mặt lý thuyết cho nên tránh tiếp xúc khi có vết thương hở đang chảy máu. Sử dụng bao cao su đúng cách

• Không để bao cao su quá chật về phía đầu, phải để một khoảng trống 1,5 cm ( 3/4 inch) để cho xuất tinh
• Đeo bao cao su quá lỏng sẽ không có tác dụng bảo vệ
• Không nên lộn ngược bao cao su
• Không sử dụng bao cao su làm bằng chất liệu khác hơn là latex, polyisoprene hoặc polyurethane không có tác dụng bảo vệ chống HIV
• Tránh sử dụng chất bôi trơn là dầu vì làm thủng latex. 
• Sử dụng bao cao su thơm chỉ để quan hệ bằng miệng, vì nếu quan hệ qua âm đạo sẽ làm dễ bị nhiễm nấm âm đạo. 

Không nên sử dụng bao cao su quá hạn sử dụng, không dử dụng lại bao cao su, khi quan hệ lần hai thì sử dụng bao cao su mới.